ဆိုရှယ်မီဒီယာ၏ စိတ်ကျန်းမာရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုများ

ဆိုရှယ်မီဒီယာသည် ကျွန်ုပ်တို့၏ဘဝတွင် အရေးပါသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နေသော်လည်း ၎င်း၏ဆိုးကျိုးများက စိတ်ကျန်းမာရေးကို ခြိမ်းခြောက်နိုင်ပါသည်။ ဤဆောင်းပါးတွင် အွန်လိုင်းမှ ဖြစ်ပေါ်လာသော ယှဉ်ပြိုင်မှုယဉ်ကျေးမှု၊ (FOMO) ခေါ် အခွင့်အရေးများ လွဲချော်မည်ကို စိုးရိမ်မှု၊ နှင့် 'Doom-Scrolling' ၏ သက်ရောက်မှုများကို အသေးစိတ် ဖော်ပြပြီး စိတ်ကျန်းမာရေးကို ကာကွယ်ရန် လက်တွေ့ကျသော အကြံပြုချက်များကို တင်ပြထားပါသည်။

1. ယှဉ်ပြိုင်မှု ယဉ်ကျေးမှု (Comparison Culture)

လူမှုကွန်ရက်ပေါ်တွင် အခြားသူများ၏ ပြည့်စုံလှပသော ဘဝပုံရိပ်များကို အမြဲတစေ မြင်တွေ့နေရခြင်းက မိမိကိုယ်ကို တန်ဖိုးထားမှု လျော့ကျစေပြီး စိတ်ဖိစီးမှု၊ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းတို့ကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါသည်။

• ရောဂါလက္ခဏာများ

  • မိမိဘဝသည် အခြားသူများလောက် မပြည့်စုံဟု ထင်မြင်ကာ ဝမ်းနည်းခြင်း၊ မကျေနပ်ခြင်း။

  • မိမိ၏ ကိုယ်ခန္ဓာပုံသဏ္ဌာန် သို့မဟုတ် အောင်မြင်မှုများကို မကျေနပ်ဘဲ အပြစ်ရှာနေခြင်း။

  • ဆိုရှယ်မီဒီယာ ပို့စ်များကြည့်ပြီးနောက် ပိုမို စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း သို့မဟုတ် စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း။

  • အမြဲတမ်း ပြီးပြည့်စုံအောင် ကြိုးစားနေရခြင်းကြောင့် ဖိအားခံစားရခြင်း။

2. (FOMO) - အခွင့်အရေးများ လွဲချော်မည်ကို စိုးရိမ်ခြင်း (Fear of Missing Out)

FOMO ဆိုသည်မှာ သူငယ်ချင်းများ၊ မိသားစုဝင်များ သို့မဟုတ် လူမှုကွန်ရက်မှ အခြားသူများ လုပ်ဆောင်နေသော စိတ်လှုပ်ရှားဖွယ်ရာ အတွေ့အကြုံများနှင့် အခွင့်အရေးများကို မိမိသာ လွဲချော်နေမည်ကို အလွန်အမင်း စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် လူမှုကွန်ရက်ကို အမြဲတမ်း စစ်ဆေးနေစေပြီး စိတ်ငြိမ်သက်မှုကို ပျောက်ဆုံးစေပါသည်။

• ရောဂါလက္ခဏာများ

  • အွန်လိုင်းလှုပ်ရှားမှုများ လက်လွတ်ခံရမည်ကို စိုးရိမ်၍ ဖုန်းကို အဆက်မပြတ် စစ်ဆေးနေခြင်း။

  • အွန်လိုင်းပေါ်မှ ပို့စ်များကြောင့် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း၊ စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း သို့မဟုတ် မနာလိုဖြစ်ခြင်း။

  • အိပ်ယာဝင်ခါနီး သို့မဟုတ် နိုးလာသည်နှင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာကို ချက်ချင်း စစ်ဆေးခြင်း။

  • အခြားသူများနှင့် ဆက်သွယ်ရန်အတွက် ဆိုရှယ်မီဒီယာကို မဖြစ်မနေ အသုံးပြုရမည်ဟု ခံစားရခြင်း။

3. Doom-Scrolling ၏ ဆိုးကျိုးများ

Doom-Scrolling ဆိုသည်မှာ အဆိုးမြင် သတင်းများ၊ စိတ်ပျက်ဖွယ်ရာများနှင့် ပတ်သက်သော အကြောင်းအရာများကို အချိန်အကြာကြီး အဆက်မပြတ် ဖတ်ရှုနေခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ ယင်းအပြုအမူသည် စိတ်ဖိစီးမှုကို ပိုမိုမြင့်တက်စေပြီး စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့် ကမ္ဘာကြီးအပေါ် အမြင်ဆိုးခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေပါသည်။

• ရောဂါလက္ခဏာများ

  • သတင်းဆိုးများကို ဖတ်ပြီးနောက် စိတ်ကျရောဂါ လက္ခဏာများ (စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း၊ စိတ်မသက်မသာဖြစ်ခြင်း) ပိုမိုခံစားရခြင်း။

  • အိပ်မပျော်ခြင်း၊ အိပ်စက်မှုပုံစံ ပျက်စီးခြင်း။

  • ကမ္ဘာကြီးသည် လုံခြုံမှုမရှိဟု ခံစားရခြင်း သို့မဟုတ် အလွန်အမင်း ထိတ်လန့်စိုးရိမ်ခြင်း။

စိတ်ကျန်းမာရေးအပေါ်ထိခိုက်မှုကို ကာကွယ်ရန် ဘာလုပ်ရမလဲ

ဆိုရှယ်မီဒီယာကို အချိန်အလွန်အကျွံ အသုံးပြုခြင်းသည် သီးခြားစိတ်ရောဂါအဖြစ် သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိသေးသော်လည်း စိတ်ကျန်းမာရေး ပြဿနာများ ပေါ်ပေါက်စေနိုင်သည့် အန္တရာယ်ရှိသော အပြုအမူတစ်ခုဖြစ်သည်။ ၎င်းပြဿနာများတွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာကြောင့် ဖြစ်ပွားသော စိတ်ဓာတ်ကျဆင်းမှု (Social Media Depression) နှင့် စိုးရိမ်ပူပန်မှုလွန်ကဲခြင်း (Anxiety) တို့ကဲ့သို့သော လက္ခဏာများ ပါဝင်သည်။ ထို့အပြင် ဆိုရှယ်မီဒီယာစွဲလမ်းမှု (Social Addiction) လက္ခဏာများလည်း ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပြီး ၎င်းတို့အားလုံးသည် အထက်တွင် ဖော်ပြခဲ့သည့် လက္ခဏာရပ်များနှင့် ဆက်စပ်နေပါသည်။

ဆိုရှယ်မီဒီယာ၏ ဆိုးကျိုးများကို ရှောင်ရှားရန်နှင့် စိတ်ကျန်းမာရေးကို ကာကွယ်ရန်အတွက် အောက်ပါတို့ကို ပြုလုပ်သင့်ပါသည်။

1. အချိန်ကန့်သတ်ခြင်း (Set App Limits): ဆိုရှယ်မီဒီယာ အသုံးပြုချိန်ကို နေ့စဉ် သတ်မှတ်ပါ။ ဖုန်း၏ Setting များတွင် App Limit သို့မဟုတ် Screen Time ဖြင့် ကန့်သတ်နိုင်သည်။

2. အပြုသဘောဆောင်သော Feed များသာ ရွေးချယ်ခြင်း (Curate a Positive Feed): မိမိကိုယ်ကို အားမပေးသော၊ မနာလိုစိတ်ဖြစ်စေသော သို့မဟုတ် စိတ်ဓာတ်ကျစေသော Account များကို Unfollow သို့မဟုတ် Mute လုပ်ပါ။ လှုံ့ဆော်မှုပေးသော၊ ဗဟုသုတရသော Account များကိုသာ Follow လုပ်ပါ။

3. Digital Detox လုပ်ခြင်း (Take Digital Detox Breaks): တစ်ပတ်လျှင် တစ်ရက် သို့မဟုတ် တစ်ရက်၏ အချိန်ပိုင်းများတွင် ဖုန်းနှင့် ဆိုရှယ်မီဒီယာကို လုံးဝ ခဏတာ ရှောင်ကြဉ်ပါ။

4. အပြင်လောကနှင့် ဆက်သွယ်ခြင်း (Prioritize Real-Life Connections): တကယ့်အပြင်လောကရှိ သူငယ်ချင်း၊ မိသားစုများနှင့် မျက်နှာချင်းဆိုင် စကားပြောဆိုခြင်းကို ပိုမို အလေးပေးပါ။

5. အိပ်ယာနီး ဆိုရှယ်မီဒီယာ ရှောင်ကြဉ်ခြင်း (Avoid Before Bed): အိပ်ယာမဝင်မီ အနည်းဆုံး နာရီဝက် (မိနစ် ၃၀) အတွင်း ဖုန်းနှင့် အီလက်ထရောနစ် ပစ္စည်းများ အသုံးပြုခြင်းကို ရှောင်ပါ။
   

References
HelpGuide.org: Social Media and Mental Health : https://www.helpguide.org/mental-health/wellbeing/social-media-and-mental-health
The Jed Foundation: 7 Ways To Protect Your Mental Health When You Use Social Media : https://jedfoundation.org/resource/7-ways-to-protect-your-mental-health-when-you-use-social-media
Harvard Health Publishing: The social dilemma: How to navigate social media and protect your mental health : https://www.health.harvard.edu/blog/the-social-dilemma-how-to-navigate-social-media-and-protect-your-mental-health-202302172895