စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါ (Schizophrenia) လက္ခဏာများကို ခွဲခြားသိရှိခြင်း
စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါဆိုသည်မှာ ဦးနှောက်နှင့်သက်ဆိုင်သော ပြင်းထန်သည့် နာတာရှည်ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်ပြီး လူတစ်ဦး၏ အတွေး၊ ခံစားချက်၊ အပြုအမူနှင့် လက်တွေ့ဘဝကို မြင်သည့်အမြင်တို့ကို ထိခိုက်စေနိုင်ပါသည်။ ၎င်းသည် တစ်သက်တာလုံး ကုသမှုလိုအပ်သော ရှုပ်ထွေးသည့် အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ပြီး မှန်ကန်သော ပံ့ပိုးမှုဖြင့် ရောဂါလက္ခဏာများကို ထိန်းချုပ်နိုင်ကာ ပြည့်ဝသော ဘဝကို ပိုင်ဆိုင်နိုင်ပါသည်။
စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါဆိုတာဘာလဲ
စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါသည် ဦးနှောက်အတွင်းရှိ ဓာတုပစ္စည်းများ၏ မညီမျှမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်ဟု ယုံကြည်ရသည်။ ၎င်းသည် လူငယ်ဘဝနှောင်းပိုင်း သို့မဟုတ် အရွယ်ရောက်စတွင် စတင်လေ့ရှိသည်။ ရောဂါသည် လူတစ်ဦးချင်းစီအလိုက် ကွဲပြားခြားနားစွာ ပြသနိုင်သော်လည်း ယေဘုယျအားဖြင့် အပေါင်းလက္ခဏာ (positive symptoms)၊ အနှုတ်လက္ခဏာ (negative symptoms) နှင့် သိမြင်မှုဆိုင်ရာ လက္ခဏာ (cognitive symptoms) ဟူ၍ သုံးမျိုး ခွဲခြားနိုင်သည်။
ရောဂါလက္ခဏာများ
အပေါင်းလက္ခဏာများ (Positive Symptoms):
ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်ခြင်း (Hallucinations): အပြင်ဘက်တွင် အမှန်တကယ်မရှိဘဲ အသံများကြားရခြင်း၊ ပုံရိပ်များမြင်ရခြင်း သို့မဟုတ် အနံ့များရခြင်း စသည်တို့ဖြစ်သည်။ အသံကြားရခြင်းသည် အဖြစ်အများဆုံးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ရောဂါရှိသူကို စကားပြောခြင်း၊ အမိန့်ပေးခြင်း သို့မဟုတ် မှတ်ချက်ပေးခြင်းတို့ ပြုလုပ်နိုင်သည်။ ဥပမာ- ဘယ်သူမှ မရှိဘဲ ကိုယ့်ကိုစကားပြောနေသလို ခံစားရခြင်း၊ သူငယ်ချင်းများကဲ့သို့ သာမန်စကားပြောဆိုသံများ ကြားရခြင်း သို့မဟုတ် ကြောက်လန့်ဖွယ်ကောင်းသော အသံများ ကြားရခြင်းတို့ ဖြစ်နိုင်သည်။
မှားယွင်းစွာယုံကြည်ခြင်း (Delusions): ခိုင်လုံသောအထောက်အထားမရှိဘဲ အပြင်းအထန် မှားယွင်းစွာ ယုံကြည်မှုများ ဖြစ်သည်။ ဥပမာ- လူအများက ကိုယ့်ကို အန္တရာယ်ပြုဖို့ ကြိုးစားနေတယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း (persecutory delusions)၊ ကိုယ်က ထူးခြားတဲ့ စွမ်းအားတွေ ပိုင်ဆိုင်ထားတယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း (grandiose delusions)၊ ဒါမှမဟုတ် ကိုယ့်အတွေးတွေကို တခြားသူတွေက ထိန်းချုပ်နေတယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း (control delusions) တို့ဖြစ်သည်။
ရှုပ်ထွေးသော အတွေးအခေါ်နှင့် စကားပြောဆိုမှု (Disorganized Thinking and Speech): အတွေးများ အဆက်အစပ်မရှိဘဲ ရှုပ်ထွေးနေခြင်းကြောင့် စကားပြောဆိုရာတွင် ခုန်ပေါက်ပြောဆိုခြင်း၊ အကြောင်းအရာများ ရောထွေးသွားခြင်း သို့မဟုတ် နားလည်ရန်ခက်ခဲသော စကားလုံးများ သုံးနှုန်းခြင်းတို့ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံတွင် စကားလုံးအသစ်များပင် တီထွင်ပြောဆိုနိုင်သည်။
ပုံမှန်မဟုတ်သော အပြုအမူများ (Disorganized or Abnormal Motor Behavior): နေ့စဉ်လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို လုပ်ဆောင်ရန် ခက်ခဲခြင်း၊ အဓိပ္ပါယ်မဲ့သော သို့မဟုတ် ထူးဆန်းသော အမူအရာများ ပြုလုပ်ခြင်း၊ သို့မဟုတ် တုန့်ပြန်မှုမရှိဘဲ ငြိမ်သက်နေခြင်း (catatonia) စသည်တို့ ဖြစ်နိုင်သည်။
အနှုတ်လက္ခဏာများ (Negative Symptoms):
စိတ်ခံစားမှုမရှိခြင်း (Reduced Expression of Emotion - Affective Flattening): မျက်နှာအမူအရာမရှိခြင်း၊ အသံ အတက်အကျမရှိဘဲ တညီတည်းဖြစ်နေခြင်း သို့မဟုတ် ခံစားချက်များကို ထုတ်ဖော်ပြောဆိုမှု နည်းပါးခြင်း။
လုပ်ဆောင်လိုစိတ်မရှိခြင်း (Lack of Motivation - Avolition): အလုပ်၊ ကျောင်း သို့မဟုတ် ကိုယ်ပိုင်သန့်ရှင်းရေးကဲ့သို့ နေ့စဉ်လုပ်ငန်းဆောင်တာများ လုပ်ဆောင်ရန် စိတ်ပါဝင်စားမှု သို့မဟုတ် လှုံ့ဆော်မှုမရှိခြင်း။
စကားပြောဆိုမှု နည်းပါးခြင်း (Alogia): စကားပြောဆိုမှု လျော့နည်းလာခြင်း သို့မဟုတ် မေးခွန်းများကို အတိုချုပ်သာ ဖြေဆိုခြင်း။
ပျော်ရွှင်မှုမခံစားနိုင်ခြင်း (Anhedonia): ယခင်က ပျော်ရွှင်စေခဲ့သော အရာများအပေါ် စိတ်ဝင်စားမှုမရှိခြင်း သို့မဟုတ် ပျော်ရွှင်မှု မခံစားနိုင်ခြင်း။
လူမှုရေးအရ ခပ်ခွာခွာနေခြင်း (Asociality): လူမှုဆက်ဆံရေးမှ ရှောင်ကြဉ်ခြင်း သို့မဟုတ် အထီးကျန်ဆန်ခြင်း။
သိမြင်မှုဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ (Cognitive Symptoms):
အာရုံစူးစိုက်မှု ပြဿနာများ (Problems with Attention): တစ်ခုခုကို အာရုံစိုက်ရန် ခက်ခဲခြင်း သို့မဟုတ် အာရုံပျံ့လွင့်လွယ်ခြင်း။
မှတ်ဉာဏ်ပြဿနာများ (Problems with Memory): သင်ယူထားသော အချက်အလက်အသစ်များကို မှတ်မိရန် ခက်ခဲခြင်း။
ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာတွင် ခက်ခဲခြင်း (Problems with Executive Function): ပြဿနာများကို ဖြေရှင်းရန်၊ ဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်ရန် သို့မဟုတ် စီမံခန့်ခွဲရန် ခက်ခဲခြင်း။
မည်သို့ကာကွယ်မည်နည်း
စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါကို လုံးဝကာကွယ်ရန် နည်းလမ်းမရှိသေးသော်လည်း အချို့အချက်များသည် ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေကို လျှော့ချရန် သို့မဟုတ် လက္ခဏာများ ပိုမိုဆိုးရွားလာခြင်းကို ကာကွယ်ရန် ကူညီနိုင်သည်။
ဆေးဝါးသုံးစွဲမှုကို ရှောင်ရှားခြင်း: မူးယစ်ဆေးဝါးများ၊ အထူးသဖြင့် စိတ်ကိုပြောင်းလဲစေသော ဆေးဝါးများသည် ရောဂါဖြစ်ပွားနိုင်ခြေရှိသူများတွင် လက္ခဏာများကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင် သို့မဟုတ် ပိုမိုဆိုးရွားစေနိုင်သည်။
စိတ်ဖိစီးမှု ထိန်းချုပ်ခြင်း: ပြင်းထန်သော စိတ်ဖိစီးမှုများသည် ရောဂါလက္ခဏာများကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင် သို့မဟုတ် ပြန်လည်ဖြစ်ပွားစေနိုင်သောကြောင့် စိတ်ဖိစီးမှုကို ထိရောက်စွာ စီမံခန့်ခွဲရန် နည်းလမ်းများ ရှာဖွေပါ။
အစောပိုင်း ကုသမှုခံယူခြင်း: ရောဂါလက္ခဏာများ စတင်ပေါ်ပေါက်သည်နှင့် တပြိုင်နက် ဆရာဝန်နှင့် ပြသပြီး ကုသမှုခံယူခြင်းသည် ရောဂါ၏ ပြင်းထန်မှုကို လျှော့ချရန်နှင့် ရေရှည်ရလဒ်များကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေရန် ကူညီနိုင်သည်။
ဘာလုပ်ရမလဲ
သင့်ကိုယ်သင် သို့မဟုတ် သင်သိသော တစ်စုံတစ်ယောက်တွင် စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါ၏ လက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက-
ကျွမ်းကျင်သူနှင့် တိုင်ပင်ပါ: စိတ်ကျန်းမာရေး ဆရာဝန် (စိတ်ရောဂါအထူးကု) နှင့် အမြန်ဆုံးပြသပြီး ဆွေးနွေးပါ။ စောစီးစွာ စစ်ဆေးခြင်းနှင့် ကုသမှုခံယူခြင်းသည် အလွန်အရေးကြီးပါသည်။
ကုသမှုအစီအစဉ်ကို လိုက်နာပါ: ဆေးဝါးကုသမှု (antipsychotic medications) နှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး (psychotherapy) တို့သည် အဓိက ကုသမှုများဖြစ်သည်။ ဆရာဝန်ညွှန်ကြားသည့်အတိုင်း ဆေးဝါးများကို မှန်မှန်သောက်သုံးပြီး ကုထုံးများကို ပုံမှန်တက်ရောက်ပါ။
ပံ့ပိုးမှုရှာပါ: မိသားစုဝင်များ၊ သူငယ်ချင်းများ သို့မဟုတ် ပံ့ပိုးမှုအဖွဲ့အစည်းများထံမှ အားပေးကူညီမှုကို ရယူပါ။ ၎င်းသည် ရောဂါကို ရင်ဆိုင်ရာတွင် အထောက်အကူဖြစ်စေပါလိမ့်မည်။
ကျန်းမာသော လူနေမှုပုံစံကို ကျင့်သုံးပါ: လုံလောက်စွာ အိပ်စက်ခြင်း၊ အာဟာရပြည့်ဝသော အစားအစာများ စားသုံးခြင်းနှင့် ပုံမှန်လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်းတို့သည် စိတ်ကျန်းမာရေးကို ကောင်းမွန်စေရန် ကူညီပေးပါသည်။
စိတ်ကစဉ့်ကလျားရောဂါသည် ကုသ၍ရသော ရောဂါတစ်မျိုးဖြစ်ပြီး မှန်ကန်သော ကုသမှုနှင့် ပံ့ပိုးမှုဖြင့် လူနာများသည် ရောဂါလက္ခဏာများကို ထိန်းချုပ်နိုင်ကာ ပုံမှန်ဘဝနီးပါး နေထိုင်နိုင်ကြပါသည်။ ရောဂါအကြောင်းကို နားလည်ပြီး လူနာများအပေါ် ကရုဏာထားခြင်းဖြင့် အမည်းစက်များကို ဖယ်ရှားကာ ပိုမိုကောင်းမွန်သော လူ့အဖွဲ့အစည်းကို ဖန်တီးနိုင်မည်ဖြစ်သည်။
ReferencesMayo Clinic. (2020, December 19). Schizophrenia. Retrieved from
American Psychiatric Association (APA). (n.d.). What is Schizophrenia? Retrieved from