စားသောက်မှုဆိုင်ရာရောဂါများ (Eating Disorders)

စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်း (Eating Disorder) ဆိုသည်မှာ လူတစ်ဦး၏ စားသောက်မှု အလေ့အကျင့်များ၊ ကိုယ်အလေးချိန်နှင့် ခန္ဓာကိုယ်ပုံသဏ္ဌာန်အပေါ်ထားရှိသော အမြင်များ၊ စိုးရိမ်ပူပန်မှုများတွင် ပြင်းထန်သော ပြောင်းလဲမှုများ ဖြစ်ပေါ်နေခြင်းကို ဆိုလိုသော ပြင်းထန်သည့် စိတ်ကျန်းမာရေး အခြေအနေ တစ်မျိုး ဖြစ်ပါသည်။ ဤသည်မှာ ကိုယ့်ဆန္ဒအရ ရွေးချယ်ခြင်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးကို ပြင်းထန်စွာ ထိခိုက်စေပြီး အသက်အန္တရာယ်ပင် ရှိနိုင်သော ရောဂါဝေဒနာတစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။

ဤရောဂါဖြစ်ပွားရခြင်း အကြောင်းရင်းကို တိကျစွာ မဖော်ထုတ်နိုင်သေးသော်လည်း မျိုးရိုးဗီဇ၊ ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ အကြောင်းရင်းများ၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် လူမှုပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အချက်များ ပေါင်းစပ်မှုကြောင့် ဖြစ်ပွားနိုင်ကြောင်း သုတေသနများက ဖော်ပြသည်။

အဓိက စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်း အမျိုးအစားများနှင့် လက္ခဏာများ

စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်း အမျိုးအစားများစွာရှိသည့်အနက် လူသိများသော အမျိုးအစားများနှင့် ၎င်းတို့၏ လက္ခဏာများကို အသေးစိတ် ရှင်းပြထားပါသည်။

၁။ အနိုရက်ရှား နာဗိုဆာ (Anorexia Nervosa)

ရောဂါဖော်ပြချက်: ဤရောဂါရှိသူများသည် ကိုယ်အလေးချိန်တက်လာမည်ကို အလွန်အမင်း ကြောက်ရွံ့ကြပြီး မိမိကိုယ်ကို အဝလွန်သည်ဟု ထင်မြင်တတ်သည်။ ကျန်းမာရေးအရ အန္တရာယ်ရှိသည့်တိုင်အောင် အစားအစာ စားသုံးမှုကို ပြင်းထန်စွာ ကန့်သတ်ခြင်း၊ အလွန်အကျွံ ကိုယ်လက်လှုပ်ရှားမှုများ ပြုလုပ်ခြင်းတို့ဖြင့် ကိုယ်အလေးချိန် လျှော့ချရန် ကြိုးစားလေ့ရှိသည်။

လက္ခဏာများ (Symptoms & Signs) အသေးစိတ်:

ပြင်းထန်သော ကိုယ်အလေးချိန် လျော့ကျခြင်း: အသက်၊ အရပ်အမောင်းနှင့် ကိုက်ညီသည့် ပုံမှန်ကိုယ်အလေးချိန်အောက် များစွာ နည်းနေခြင်း သို့မဟုတ် ကြီးထွားမှုအရ လိုအပ်သည့် ကိုယ်အလေးချိန် တက်သင့်သလောက် မတက်ခြင်း။
ကိုယ်အလေးချိန် တက်မည်ကို အလွန်အမင်း ကြောက်ရွံ့ခြင်း: ကိုယ်အလေးချိန်တက်မည်ကို ပြင်းထန်စွာ ကြောက်ရွံ့ပြီး ကိုယ်အလေးချိန်မတက်အောင် အစားအသောက်များကို အလွန်အမင်း ကန့်သတ်စားသုံးခြင်း။
ခန္ဓာကိုယ်ပုံသဏ္ဌာန်အပေါ် အမြင်မှားခြင်း: ကိုယ်ခန္ဓာပုံသဏ္ဌာန်၊ အလေးချိန်နှင့် ပတ်သက်ပြီး မိမိကိုယ်ကို အဝလွန်သည်ဟု ထင်မြင်နေပြီး ကိုယ့်အခြေအနေ၏ ဆိုးရွားမှုကို လက်မခံနိုင်ခြင်း။
အစားအသောက်ဆိုင်ရာ အပြုအမူများ: အစားအစာများကို အသေးစိတ် တွက်ချက်ခြင်း၊ ကယ်လိုရီ၊ အဆီများကို အာရုံစိုက်ခြင်း၊ အစားအစာ အမျိုးအစားများစွာကို ရှောင်ကြဉ်ခြင်း (ဥပမာ- ကာဘိုဟိုက်ဒရိတ်၊ အဆီများ)၊ အလွန်အကျွံ လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်း၊ အစားစားပြီးနောက် အန်ထုတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ဝမ်းနုတ်ဆေး အလွန်အကျွံသုံးခြင်းများ ပြုလုပ်နိုင်ခြင်း။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ: မူးမေ့လဲခြင်း၊ အမြဲတမ်း ချမ်းစိမ့်နေခြင်း၊ ဆံပင်ကျွတ်ခြင်း၊ လက်သည်း/ခြေသည်း ကြွပ်ဆတ်ခြင်း၊ အမျိုးသမီးများတွင် ရာသီသွေး ပုံမှန်မလာခြင်း သို့မဟုတ် ရာသီသွေး ရပ်သွားခြင်း၊ ခန္ဓာကိုယ်တွင် အမွေးနုများ ပေါက်ခြင်း (Lanugo)၊ နှလုံးခုန်နှုန်း နှေးကွေးခြင်း၊ သွေးပေါင်ချိန်ကျခြင်း။

၂။ ဘူလီမီးယား နာဗိုဆာ (Bulimia Nervosa)

ရောဂါဖော်ပြချက်: ဤရောဂါရှိသူများသည် သတ်မှတ်ထားသော အချိန်တိုအတွင်း ပုံမှန်ထက် အလွန်အမင်း များပြားသော အစားအစာများကို ထိန်းချုပ်မှုမရှိဘဲ စားသုံးခြင်း (Binge Eating) ကို ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ ထို့နောက် ကိုယ်အလေးချိန် မတက်စေရန်အတွက် အန်ထုတ်ခြင်း (Purging)၊ ဝမ်းနုတ်ဆေးသုံးခြင်း၊ ဆီးဆေးသုံးခြင်း သို့မဟုတ် ပြင်းထန်စွာ လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်း စသည့် ပုံမှန်မဟုတ်သော လျော်ကြေးပေးသည့် အပြုအမူများ (Compensatory Behaviors) ကို မကြာခဏ ပြန်လည်လုပ်ဆောင်ကြသည်။

လက္ခဏာများ (Symptoms & Signs) အသေးစိတ်:

အလွန်အကျွံ စားသုံးမှုများ: အချိန်တိုအတွင်း (ဥပမာ- နှစ်နာရီအတွင်း) အများအပြား စားသုံးပြီး ထိန်းချုပ်၍ မရတော့ဟု ခံစားရခြင်း။ ဗိုက်ပြည့်၍ နာကျင်သည်အထိ စားသော်လည်း မရပ်နိုင်ခြင်း။
လျော်ကြေးပေးသည့် အပြုအမူများ: အစားစားပြီးနောက် ကိုယ်အလေးချိန် မတက်စေရန် တွန်းအားပေး၍ အန်ထုတ်ခြင်း၊ ဝမ်းနုတ်ဆေး သို့မဟုတ် ဆီးဆေးများ အလွန်အကျွံသုံးခြင်း၊ အစာရှောင်ခြင်း၊ အလွန်အကျွံ လေ့ကျင့်ခန်းလုပ်ခြင်းတို့ကို မကြာခဏ ပြုလုပ်ခြင်း။
ကိုယ်အလေးချိန်အပေါ် လွန်ကဲစွာ အာရုံစိုက်ခြင်း: မိမိကိုယ်၏ တန်ဖိုးကို ခန္ဓာကိုယ် ပုံသဏ္ဌာန်နှင့် ကိုယ်အလေးချိန်ပေါ်တွင်သာ လွန်ကဲစွာ အခြေခံထားပြီး အမြဲ စိုးရိမ်ပူပန်နေခြင်း။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာများ: မကြာခဏ အန်ထုတ်ခြင်းကြောင့် လည်ချောင်းနာခြင်း၊ နာကျင်ရောင်ရမ်းခြင်း၊ ပါးပြင်နှင့် မေးရိုးတစ်ဝိုက်ရှိ တံတွေးဂလင်းများ ရောင်ရမ်းခြင်း၊ အစာအိမ် အက်ဆစ်ကြောင့် သွားများ၏ ကြွေလွှာများ ပျက်စီးပြီး သွားပိုးစားခြင်း၊ အစာအိမ်နှင့် အူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများ (အက်ဆစ်ပြန်တက်ခြင်း၊ ဝမ်းချုပ်ခြင်း၊ ဝမ်းလျှောခြင်း)။

၃။ အလွန်အကျွံစားသုံးမှုရောဂါ (Binge-Eating Disorder - BED)

ရောဂါဖော်ပြချက်: ဤရောဂါရှိသူများသည် ထိန်းချုပ်မှုမရှိဘဲ အလွန်အကျွံ စားသုံးခြင်း (Binge Eating) ကို မကြာခဏ ပြုလုပ်ကြသည်။ သို့သော် Bulimia ကဲ့သို့ ကိုယ်အလေးချိန် မတက်စေရန် အန်ထုတ်ခြင်း၊ ဝမ်းနုတ်ဆေးသုံးခြင်း စသည့် လျော်ကြေးပေးသည့် အပြုအမူများ (Compensatory Behaviors) ကို ပုံမှန်လုပ်ဆောင်လေ့မရှိပါ။ အလွန်အကျွံ စားသုံးပြီးနောက် မိမိကိုယ်ကို အပြစ်ရှိသည်ဟု ခံစားရခြင်း၊ ရှက်ရွံ့ခြင်း သို့မဟုတ် စိတ်ဓာတ်ကျခြင်းများ ခံစားရတတ်သည်။

လက္ခဏာများ (Symptoms & Signs) အသေးစိတ်:

အများအပြား စားသုံးခြင်း: အချိန်တိုအတွင်း အများအပြား စားသုံးပြီး ထိန်းချုပ်မှု ကင်းမဲ့သည်ဟု ခံစားရခြင်း။
စားသောက်ပုံ အလေ့အထများ: ဗိုက်မဆာဘဲ စားခြင်း၊ စိတ်မသက်မသာ ဖြစ်သည်အထိ စားခြင်း၊ တစ်ယောက်တည်း သို့မဟုတ် လျှို့ဝှက်စွာ စားခြင်း၊ စားပြီးနောက် မိမိကိုယ်ကို စက်ဆုပ်ရွံရှာပြီး အပြစ်ရှိသည်ဟု ပြင်းထန်စွာ ခံစားရခြင်း၊ ဝမ်းနည်းခြင်း၊ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပြဿနာများ: ပုံမှန်ကိုယ်အလေးချိန်ထက် ပိုများလာပြီး အဝလွန်ခြင်းကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သဖြင့် ဆီးချို၊ သွေးတိုး၊ နှလုံးသွေးကြောဆိုင်ရာ ရောဂါများ ဖြစ်ပွားနိုင်ခြေ မြင့်မားလာခြင်း။

ရှောင်ရှားရန်

စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်းများသည် ရှုပ်ထွေးသော အကြောင်းတရားများကြောင့် ဖြစ်ပွားနိုင်သော်လည်း ကြိုတင်ကာကွယ်ခြင်းနှင့် စောစီးစွာ ကုသမှုခံယူခြင်းဖြင့် အခြေအနေကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေပါသည်။

ကျန်းမာရေးနှင့်ညီသော စားသောက်မှုအလေ့အထကို ပျိုးထောင်ပါ။ အစွန်းရောက်သော အစားအသောက်ရှောင်ခြင်း (Extreme Dieting) သို့မဟုတ် ရုတ်တရက် အစားအသောက်များ လုံးဝဖြတ်တောက်ခြင်းများကို ရှောင်ပါ။ အစားအသောက်နှင့်ပတ်သက်၍ ကျန်းမာသော ဆက်ဆံရေးရှိရန် အာရုံစိုက်ပါ။
မိမိကိုယ်ကို တန်ဖိုးထားတတ်ပါစေ။ မိမိကိုယ်ကို ချစ်ခင်နှစ်သက်မှု (Self-Esteem) ကို ကိုယ်အလေးချိန် သို့မဟုတ် ပုံသဏ္ဌာန်ပေါ်တွင် အခြေမခံပါနှင့်။ မိမိ၏ အရည်အချင်းများနှင့် စိတ်နေစိတ်ထားကောင်းများကို အသိအမှတ်ပြုပါ။
ပညာပေးခြင်းနှင့် အသိပညာပေးခြင်း။ စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်းဆိုင်ရာ လက္ခဏာများကို သိရှိနားလည်အောင် လေ့လာပါ။ အကယ်၍ မိသားစု သို့မဟုတ် သူငယ်ချင်းများအပေါ် စိုးရိမ်ပူပန်ပါက ဖွင့်ဟပြောဆိုပါ။
စိတ်ဖိစီးမှုများကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း။ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့် စိတ်ဖိစီးမှုများကို အစားအသောက်ဖြင့် ဖြေရှင်းခြင်းထက် ကျန်းမာရေးနှင့်ညီသော နည်းလမ်းများ (ဥပမာ- လေ့ကျင့်ခန်း၊ တရားထိုင်ခြင်း၊ အနားယူခြင်း) ဖြင့် ဖြေရှင်းပါ။
အကူအညီရယူပါ။ စိတ်ဓာတ်ကျခြင်း၊ စိုးရိမ်ပူပန်ခြင်း သို့မဟုတ် ခန္ဓာကိုယ်ပုံသဏ္ဌာန်နှင့်ပတ်သက်၍ စွဲလမ်းသော အတွေးများရှိပါက ကျန်းမာရေး ပညာရှင်ထံ အကူအညီယူပါ။

ဘာလုပ်သင့်သလဲ

သင့်ကိုယ်တိုင်ဖြစ်စေ၊ သင်ချစ်ခင်ရသူ တစ်ဦးဦးတွင်ဖြစ်စေ စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်း၏ လက္ခဏာများကို သတိပြုမိပါက-

ကျန်းမာရေး ပညာရှင်နှင့် တိုင်ပင်ပါ။ အရေးအကြီးဆုံးမှာ စိတ်ကျန်းမာရေး ဆရာဝန် (Psychiatrist)၊ စိတ်ပညာရှင် (Psychologist) သို့မဟုတ် အထွေထွေရောဂါကု ဆရာဝန် (General Practitioner) နှင့် အမြန်ဆုံး ပြသဆွေးနွေးခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် သင့်အား မှန်ကန်သော အခြေအနေကို စစ်ဆေးအတည်ပြုနိုင်ပြီး သင့်တော်သော ကုသမှုလမ်းကြောင်းသို့ ညွှန်ကြားပေးနိုင်မည်။
ဘက်စုံကုသမှု ခံယူပါ။ စားသောက်မှုပုံမမှန်ခြင်းများသည် ကုသ၍ရသော ရောဂါများဖြစ်ပြီး ကုသမှုတွင် များသောအားဖြင့် စိတ်ကုထုံး (Psychotherapy - ဥပမာ- CBT/Cognitive Behavioral Therapy သို့မဟုတ် Family-Based Treatment)၊ ဆေးဝါးကုသမှု (စိတ်ကျရောဂါ သို့မဟုတ် စိုးရိမ်စိတ် ကုသဆေးများ) နှင့် အာဟာရဆိုင်ရာ အကြံဉာဏ်များ (Nutritional Counseling) ပေါင်းစပ်ပါဝင်သည်။
ပံ့ပိုးကူညီမှု ရယူပါ။ မိသားစု၊ သူငယ်ချင်းများ သို့မဟုတ် အထောက်အကူပြု အဖွဲ့အစည်းများ (Support Groups) ထံမှ အကြံဉာဏ်နှင့် အားပေးမှုကို ရယူခြင်းသည် ပြန်လည်သက်သာလာစေရန်အတွက် အရေးကြီးပါသည်။

စားသောက်မှုဆိုင်ရာရောဂါများဟာ ကုသနိုင်တဲ့ ရောဂါများဖြစ်ပြီး စောစီးစွာ ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်းနှင့် ကုသမှုခံယူခြင်းက ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာနိုင်ဖို့ အခွင့်အလမ်း အကောင်းဆုံး ဖြစ်ပါတယ်။ စိတ်ကျန်းမာရေးကို ဂရုစိုက်ခြင်းက ခန္ဓာကိုယ်ကျန်းမာရေးအတွက်ပါ အဓိကကျပါတယ်။

References
What are Eating Disorders? - Psychiatry.org
https://www.psychiatry.org/patients-families/eating-disorders/what-are-eating-disorders
Eating disorders - Symptoms and causes - Mayo Clinic
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/eating-disorders/symptoms-causes/syc-20353603
Eating Disorders: What They Are, Symptoms, Treatment & Types - Cleveland Clinic
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4152-eating-disorders
Eating Disorders: What You Need to Know - National Institute of Mental Health (NIMH)
https://www.nimh.nih.gov/health/publications/eating-disorders

ရှာဖွေရန်

စိတ်ကျန်းမာနေကြာ