ခေတမင်း (Ketamine) ဆိုတာဘာလဲ၊ ၎င်းက သင့်ကို ဘယ်လိုသက်ရောက်မှုရှိသလဲ၊ ဘယ်လိုဆိုးကျိုးတွေရှိသလဲ
%20%E1%80%86%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%AC%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9C%E1%80%B2%E1%81%8A%20%E1%81%8E%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%80%20%E1%80%9E%E1%80%84%E1%80%B7%E1%80%BA%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%AF%20%E1%80%98%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9E%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BE%E1%80%AF%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AD%E1%80%9E%E1%80%9C%E1%80%B2%E1%81%8A%20%E1%80%98%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%86%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%BD%E1%80%B1%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AD%E1%80%9E%E1%80%9C%E1%80%B2.png)
ခေတမင်း (Ketamine) ဟာ ဆေးပညာနယ်ပယ်မှာ နှစ်ပေါင်းများစွာ အသုံးပြုခဲ့တဲ့ Dissociative Anesthetic တစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ မူလကတော့ ခွဲစိတ်မှုတွေအတွက် မေ့ဆေးအဖြစ် သုံးခဲ့ပေမယ့် နောက်ပိုင်းမှာတော့ စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေ၊ အထူးသဖြင့် တခြားကုသမှုတွေနဲ့ မသက်သာတဲ့ ပြင်းထန်စိတ်ကျရောဂါအတွက် ကုသမှုတစ်ခုအနေနဲ့ အလားအလာရှိကြောင်း သုတေသနတွေက ဖော်ပြလာပါတယ်။
သိပ္ပံနည်းကျရှုထောင့်
ပုံမှန်စိတ်ကျရောဂါဆေးတွေဟာ serotonin လိုမျိုး neurotransmitter တွေကို တိုးမြှင့်ပေးတာနဲ့ မတူဘဲ၊ ခေတမင်းက glutamate စနစ်ပေါ်မှာ အလုပ်လုပ်ပါတယ်။ Glutamate ဆိုတာက ဦးနှောက်ရဲ့ အဓိက excitatory neurotransmitter ဖြစ်ပြီး သင်ယူမှု၊ မှတ်ဉာဏ်နဲ့ ဦးနှောက်ရဲ့ အလုံးစုံလုပ်ငန်းဆောင်တာတွေမှာ အရေးကြီးတဲ့ အခန်းကဏ္ဍကနေ ပါဝင်ပါတယ်။ ခေတမင်းဟာ စိတ်ကျရောဂါရှိသူတွေမှာ ပျက်စီးနေတတ်တဲ့ အာရုံကြော ဆက်သွယ်မှုတွေကို အလျင်အမြန် ပြန်လည်ကောင်းမွန်စေတယ်လို့ ယုံကြည်ရပါတယ်။ ဒီအချက်ကြောင့်ပဲ ပုံမှန်စိတ်ကျရောဂါဆေးတွေဟာ သက်ရောက်မှုရှိဖို့ ရက်သတ္တပတ်တွေကြာနိုင်ပေမယ့်၊ ခေတမင်းနဲ့ ကုသမှုခံယူပြီးတဲ့နောက် အချို့သူတွေဟာ နာရီပိုင်း သို့မဟုတ် ရက်ပိုင်းအတွင်းမှာ စိတ်ခံစားမှု သိသိသာသာ တိုးတက်လာနိုင်ပါတယ်။
ခေတမင်းရဲ့ သက်ရောက်မှုများ
ခေတမင်းရဲ့ သက်ရောက်မှုတွေဟာ ဆေးပမာဏနဲ့ အသုံးပြုပုံပေါ် မူတည်ပြီး ကွဲပြားပါတယ်။ ဆေးပမာဏ အနည်းငယ်နဲ့ဆိုရင်တော့ စိတ်လျော့ပေါ့သက်သာစေတာ၊ ပေါ့ပါးတဲ့ ပျော်ရွှင်မှု ခံစားရတာ၊ ကိုယ်ခန္ဓာနဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကနေ ခွဲထွက်နေသလို ခံစားရတာမျိုးတွေ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ဒီလို "dissociative" ခွဲထွက်နေတဲ့ သက်ရောက်မှုကြောင့်ပဲ ဒီဆေးကို အဲဒီလိုခေါ်ကြတာပါ။ ဆေးပမာဏ ပိုများလာရင်တော့ ဒီလိုသက်ရောက်မှုတွေက ပိုပြီး ပြင်းထန်လာနိုင်ပြီး၊ အမြင်အာရုံ ထင်ယောင်ထင်မှား ဖြစ်တာ၊ အချိန်ကာလကို ဝေခွဲမရတာနဲ့ လက်တွေ့ဘဝကနေ လုံးဝခွဲထွက်နေသလို ခံစားရတာမျိုးတွေ (လူသိများတဲ့ "K-hole" အခြေအနေ) ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
ဆေးခန်းသုံးမှာတော့ ခေတမင်းကို သွေးကြောထဲထိုးသွင်းခြင်း (IV) သို့မဟုတ် နှာခေါင်းဖြန်းဆေးအနေနဲ့ ဂရုတစိုက် ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ပမာဏနဲ့ ပေးလေ့ရှိပါတယ်။ ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ဦးနှောက်ကို အသစ်သော အာရုံကြောလမ်းကြောင်းတွေ ဖန်တီးနိုင်အောင်နဲ့ စိတ်ကျရောဂါနဲ့ ဆက်စပ်နေတဲ့ အပျက်သဘောဆောင်တဲ့ အတွေးပုံစံတွေကနေ လွတ်မြောက်လာနိုင်အောင် ပေါ့ပါးတဲ့ ခွဲထွက်နေတဲ့ အခြေအနေကို ဖြစ်ပေါ်စေဖို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ညကလပ်များနှင့် ပါတီပွဲများတွင် အလွဲသုံးခြင်း
ခေတမင်းဟာ ညကလပ်၊ ပါတီနဲ့ ပွဲတော်တွေမှာ လူငယ်တွေကြား ရေပန်းစားတဲ့ "club drug" တစ်မျိုး ဖြစ်လာပါတယ်။ အများအားဖြင့် နှာခေါင်းထဲ ရှူသွင်းနိုင်တဲ့ အမှုန့်အဖြူ ဒါမှမဟုတ် ထိုးသွင်းနိုင်တဲ့ သို့မဟုတ် အချိုရည်ထဲ ရောထည့်နိုင်တဲ့ အရည်အဖြစ် ရောင်းချကြပါတယ်။ ဒီလိုနေရာတွေမှာ ခေတမင်းကို လူကြိုက်များစေတဲ့အချက်ကတော့ ဂီတနဲ့ အလင်းရောင်လိုမျိုး အာရုံခံစားမှုတွေကို ပိုမိုပြင်းထန်စေနိုင်တာနဲ့ "ခွဲထွက်နေတဲ့" သက်ရောက်မှုတွေကြောင့်ပါ။ အသုံးပြုသူတွေကို သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ခန္ဓာကနေ စိတ်ဝိဉာဉ် ခွဲထွက်နေသလို ခံစားရစေပြီး အိပ်မက်ဆန်တဲ့၊ လေထဲ ပေါလောမျောနေသလို ခံစားရစေနိုင်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ ဒီလို အပန်းဖြေဖို့အတွက် အသုံးပြုခြင်းဟာ အလွန်အမင်း အန္တရာယ်ရှိပါတယ်:
"K-Hole" ခေတမင်းကို ပမာဏများများသုံးစွဲရင် လက်တွေ့ဘဝကနေ လုံးဝခွဲထွက်နေတဲ့ အခြေအနေကို ရောက်နိုင်ပြီး ကိုယ်လက်မလှုပ်ရှားနိုင်ဘဲ တုံ့ပြန်မှုမရှိတော့ဘဲ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒါဟာ အလွန်ထိတ်လန့်စရာကောင်းတဲ့ အတွေ့အကြုံဖြစ်ပြီး၊ ကိုယ်ခန္ဓာနဲ့ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်ခံရဖို့ အလွန်အမင်း အန္တရာယ်ရှိပါတယ်။
Date Rape Drug အဖြစ်အသုံးပြုခြင်း ခေတမင်းဟာ မှတ်ဉာဏ်ပျောက်ဆုံးခြင်းနဲ့ ကိုယ်လက်မလှုပ်ရှားနိုင်အောင် ဖြစ်စေတဲ့အတွက် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်ဖို့အတွက် အသုံးပြုတဲ့ဆေးတစ်မျိုး ဖြစ်လာပါတယ်။ အချိုရည်ထဲ ရောထည့်နိုင်ပြီး သားကောင်ကို ဘာဖြစ်နေလဲဆိုတာ မသိတော့အောင် ဖြစ်စေပါတယ်။
အခြားဆေးများနှင့် ရောစပ်ခြင်း ခေတမင်းကို MDMA၊ ကိုကိန်း သို့မဟုတ် အရက်လိုမျိုး အခြားဆေးတွေနဲ့ ရောစပ်သုံးလေ့ရှိပါတယ်။ ဒါဟာ အလွန်အမင်း အန္တရာယ်ရှိပြီး၊ ဗဟိုအာရုံကြောစနစ်အပေါ် ပေါင်းစပ်သက်ရောက်မှုတွေကြောင့် အသက်သေဆုံးနိုင်တဲ့ အလွန်အကျွံသုံးစွဲမှုမျိုး ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
ကြိုတင်ခန့်မှန်းမရတဲ့ သက်ရောက်မှုများ တရားမဝင်ရရှိတဲ့ ခေတမင်းရဲ့ သန့်စင်မှုနဲ့ ပြင်းအားကို မသိနိုင်တဲ့အတွက် ကြိုတင်ခန့်မှန်းမရတဲ့၊ အသက်အန္တရာယ်ရှိတဲ့ သက်ရောက်မှုတွေ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်ပါတယ်။
ဆိုးကျိုးများနှင့် အားနည်းချက်များ
ခေတမင်းဟာ ဆေးခန်းသုံးမှာ အလားအလာကောင်းတွေ ရှိပေမယ့်၊ အပန်းဖြေဖို့အတွက် အသုံးပြုခြင်းဟာ အလွန်အမင်း အန္တရာယ်ရှိပါတယ်။ အဓိက ဆိုးကျိုးတွေကတော့
အလွဲသုံးမှုနှင့် စွဲလမ်းမှု အန္တရာယ် ခေတမင်းဟာ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ဆေးဝါးတစ်မျိုးဖြစ်ပြီး၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ စွဲလမ်းမှု ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။ ရေရှည်နဲ့ ပမာဏများများသုံးစွဲခြင်းက စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ စွဲလမ်းမှုနဲ့ စွဲမြဲစွာ သုံးစွဲနေတဲ့ စက်ဝန်းကို ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ ကုသမှုခံယူနေစဉ်အတွင်း ပျို့တာ၊ မူးဝေတာ၊ သွေးပေါင်ချိန်တက်တာနဲ့ စိတ်ရှုပ်ထွေးတာတွေဟာ အဖြစ်များတဲ့ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေပါ။ အချို့ကိစ္စတွေမှာတော့ မနှစ်မြို့ဖွယ်ရာ ထင်ယောင်ထင်မှားဖြစ်မှုတွေ (bad trips) ကိုလည်း ခံစားရနိုင်ပါတယ်။
ဆီးအိမ်နှင့် ဆီးလမ်းကြောင်း ပျက်စီးခြင်း ရေရှည် ခေတမင်း အပန်းဖြေသုံးစွဲမှုဟာ ပြင်းထန်တဲ့ ဆီးအိမ်နှင့် ဆီးလမ်းကြောင်း ပျက်စီးမှု (ခေတမင်း ဆီးအိမ်ရောဂါ) နဲ့ ဆက်စပ်နေပါတယ်။ ရောဂါလက္ခဏာတွေကတော့ ဆီးသွားတဲ့အခါ နာကျင်ခြင်းနဲ့ မကြာခဏ ဆီးသွားခြင်းတို့ဖြစ်ပြီး၊ အချို့ကိစ္စတွေမှာတော့ ခွဲစိတ်မှုလိုအပ်တဲ့ အမြဲတမ်း ပျက်စီးမှုတွေ ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်။
ကုန်ကျစရိတ်နှင့် ရရှိနိုင်မှု စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် ခေတမင်းကုသမှုဟာ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ရရှိနိုင်ခြင်းမရှိသလို၊ အာမခံကုမ္ပဏီတွေကလည်း အများစု မအာမခံပေးတာကြောင့် ကုန်ကျစရိတ် အလွန်များနိုင်ပါတယ်။ ဒီကုသမှုဟာ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာကြီးကြပ်မှု လိုအပ်တာကြောင့် ကုန်ကျစရိတ် ပိုများစေပါတယ်။
အရေးကြီးမှတ်ချက်
စိတ်ကျန်းမာရေးအတွက် ခေတမင်းကုသမှုကို အရည်အချင်းပြည့်မီတဲ့ ဆရာဝန်ရဲ့ ကြီးကြပ်မှုနဲ့ ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ ဆေးခန်းသုံး ပတ်ဝန်းကျင်မှာသာ ပြုလုပ်သင့် ပါတယ်။ ၎င်းဟာ ရိုးရာကုထုံး (therapy) ဒါမှမဟုတ် တခြားစိတ်ရောဂါကုသမှုတွေရဲ့ အစားထိုးမဟုတ်ပါဘူး။ ဒီကုသမှုက သင့်အတွက် သင့်လျော်ခြင်းရှိမရှိ သိရှိနိုင်ဖို့ ဆရာဝန်နဲ့ အမြဲတိုင်ပင်ဆွေးနွေးပါ။
References
Berman, R. M., et al. (2000). Antidepressant effects of ketamine in depressed patients. Biological Psychiatry, 47(4), 351–354.
Zarate, C. A., et al. (2006). A randomized trial of an N-methyl-D-aspartate antagonist in treatment-resistant major depression. Archives of General Psychiatry, 63(8), 856–864.
Galloway, P. E., et al. (2018). Ketamine-related bladder dysfunction. Current Opinion in Urology, 28(6), 576–581.